- Πρωτογενής πρόληψη: Ο όρος πρωτογενής πρόληψη συνίσταται στην παρέμβαση πριν την εκδήλωση ενός γεγονότος που προκαλεί δυσάρεστες συνέπειες, που σημαίνει διάσπαση του δικτύου αιτιωδών σχέσεων που περιβάλλουν αυτό το γεγονός, με την αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων κρίκων της αλυσίδας. Η πρόληψη προϋποθέτει την κινητοποίηση των ανθρώπων ή την «παρακίνησή» τους ν’ αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους προς μια καλύτερη κατεύθυνση. Η εκπαίδευση και η πληροφόρηση παίζουν ένα ζωτικό ρόλο σ’ αυτήν τη διαδικασία, η οποία είναι αποτέλεσμα συνδυασμένης δράσης διαφορετικών ανθρώπων.
- Δευτερογενής πρόληψη: Με τον όρο δευτερογενής πρόληψη εννοείται η πρώιμη ανίχνευση μιας ήδη αναπτυσσόμενης, αλλά όχι κλινικά ορατής, ασθένειας ή προβλήματος υγείας, με τέτοιο τρόπο ώστε μέσω της πρώιμης παρέμβασης η πρόγνωση να καθίσταται πιο ευνοϊκή. Δευτερογενή πρόληψη στην τοξικοεξάρτηση θεωρείται η δουλειά με άτομα ή ομάδες «υψηλού κινδύνου», που φλερτάρουν δηλαδή με τις ουσίες ή κάνουν περιστασιακά χρήση, αλλά δεν έχουν φτάσει στο επίπεδο της εξάρτησης.
- Τριτογενής πρόληψη: Τριτογενής πρόληψη εννοείται η πρόληψη της υποτροπής μιας ασθένειας ή ο περιορισμός των επιπτώσεων των υπολειμματικών συμπτωμάτων στην περίπτωση της κλινικά εμφανούς ασθένειας ή του προβλήματος συμπεριφοράς στα πρώτα του στάδια. Αυτό το επίπεδο πρόληψης συνδέεται συνήθως στενά με τη θεραπεία και την κοινωνική επανένταξη.
- Φιλοσοφία πρόληψης: Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι ένα πρόβλημα κατά βάση κοινωνικό. Αυτό σημαίνει πως η πρόληψή του δεν μπορεί να σχετίζεται με μια απλή ενημέρωση ή με ιατρικές μεθόδους, όπως π.χ. ο προληπτικός έλεγχος. Σημαίνει ενίσχυση, διάδοση ή προώθηση μιας στάσης ζωής. Σημαίνει, επίσης, υιοθέτηση υπεύθυνων στάσεων και συμπεριφορών, που προάγουν τη σωματική και την ψυχική υγεία του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου. Γι’ αυτό το λόγο είναι αναγκαίο ένα ιδεολογικό πλαίσιο και μια ενιαία φιλοσοφία, που στηρίζεται στις παραπάνω παραδοχές και διέπει όλες τις δραστηριότητες πρόληψης σήμερα.
- Πολιτική στην πρόληψη: Ο όρος πολιτική αναφέρεται στον προγραμματισμό συνολικών και συντονισμένων δραστηριοτήτων για την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και την προαγωγή της υγείας και ορίζει επιτεύξιμους στόχους, αναγνωρίζει ξεκάθαρα τις ομάδες στις οποίες απευθύνεται και περιλαμβάνει προγράμματα δράσεων, τα οποία στηρίζονται και εξελίσσονται με βάση τα ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τα αίτια και τις συνέπειες της χρήσης και αξιολογούνται περιοδικά.
- Ναρκωτικά ή Εξαρτησιογόνες ουσίες ή Ψυχοτρόπες ουσίες ή Ψυχοδραστικές ουσίες: Ονομάζουμε ναρκωτικά κάθε ουσία που όταν εισάγεται μέσα σε ένα ζωντανό οργανισμό μπορεί να μεταβάλλει μία ή πολλές από τις λειτουργίες του, με έμφαση τις ψυχικές (συμπεριλαμβανομένου και του οινοπνεύματος). Τα ναρκωτικά, με άλλα λόγια, είναι ψυχοτρόπα. Δηλαδή, είναι το σύνολο των ουσιών με φυσική ή συνθετική προέλευση, που μπορούν με την ενέργειά τους πάνω στο κεντρικό νευρικό σύστημα, να μεταβάλλουν τη διανοητική λειτουργία, τις αισθήσεις, τις συμπεριφορές.
- Εξάρτηση: Εξάρτηση από ουσία είναι μια ψυχολογική ή και σωματική κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από την επιτακτική ανάγκη για λήψη της ουσίας σε συνεχή ή περιοδική βάση, με σκοπό να βιώσει ο χρήστης τ’ αποτελέσματα της δράσης της ουσίας ή ν’ αποφύγει τη δυσφορική κατάσταση, που προκαλεί η στέρησή της. Εξάρτηση είναι δυνατόν ν’ αναπτυχθεί σε περισσότερες από μια ουσίες. Μια ψυχοτρόπος ουσία μπορεί να προκαλέσει ψυχολογική εξάρτηση, σωματική εξάρτηση ή και τα δυο. Ο άνθρωπος προκειμένου να οδηγηθεί στην εξάρτηση περνάει από διάφορα στάδια: α) πειραματισμός, β) ενεργή αναζήτηση, γ) ενασχόληση και δ) εξάρτηση. Το να δοκιμάσει κανείς ναρκωτικά δε σημαίνει αποκλειστικά ότι θα εξαρτηθεί. Η δοκιμή μπορεί να οδηγήσει κάποια άτομα στην εξάρτηση ή στην ελεγχόμενη χρήση ή στη μη χρήση.
- Τοξικοεξάρτηση: Σύμφωνα με έναν ορισμό τοξικοεξάρτηση είναι η «συνάντηση» της ουσίας με το άτομο μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον. Αίτια: Η κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών είναι φαινόμενο πολυαιτιολογικό και καθορίζεται από την αλληλεπίδραση ποικίλων παραγόντων. Η ύπαρξη και η διαθεσιμότητα των ουσιών και η άμεση ή έμμεση διαφήμιση τους από μόνα τους δεν εξηγούν την έξαρση του προβλήματος. Γιατί τόσο ο άνθρωπος όσο και οι ουσίες υπάρχουν αιώνες τώρα, χωρίς όμως το φαινόμενο της χρήσης να πάρει ποτέ τις διαστάσει που έχει σήμερα. Οι ρίζες του προβλήματος πρέπει να ανακτηθούν στην κρίση θεσμών (οικογένεια, εκπαίδευση, κ.λπ.) και αξιών, χωρίς την παράλληλη αντικατάσταση τους. Στη συνεχή παθητικοποίηση και περιθωριοποίηση του απλού πολίτη. Στον αμείλικτο ανταγωνισμό και την καταναλωτική υστερία. Στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Στη μοναξιά και την καλλιέργεια της εντύπωσης ότι όλες οι ανάγκες του ανθρώπου μπορούν να καλυφθούν ή να υποκατασταθούν από κάποιο προϊόν. Η παραπάνω κοινωνική πραγματικότητα παράγει συνεχώς ανθρώπους ευάλωτους και ανώριμους, υποψήφιους χρήστες που χρειάζονται κάποιες ουσίες για να λειτουργήσουν ως προσωπικότητες ή για να δραπετεύσουν από τις δυσκολίες.
- Σκληρά – μαλακά ναρκωτικά: Ο διαχωρισμός σκληρών – μαλακών ναρκωτικών έχει σχέση με το βαθμό επικινδυνότητάς τους και το βαθμό εξάρτησης, που προκαλούν στον χρήστη. Επομένως, χαμηλός βαθμός επικινδυνότητας και εξάρτησης συνεπάγονται τον χαρακτηρισμό των ουσιών ως μαλακά και το αντίθετο ως σκληρά.
- Κατασταλτική πολιτική: Είναι η πολιτική σύμφωνα με την οποία δε γίνεται καμία διάκριση μεταξύ των διαφόρων ειδών εξαρτησιογόνων ουσιών και οποιαδήποτε πράξη έχει σχέση με αυτές (χρήση, κατοχή, μεταφορά, εισαγωγή, εξαγωγή, πώληση, αγορά, παρασκευή, καλλιέργεια κ.α.) θεωρείται παράνομη και διώκεται ποινικά. Με βάση αυτήν την πολιτική έχει θεσπιστεί ένα νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο περιλαμβάνει νόμους και εν γένει ρυθμίσεις, προκειμένου να διασφαλίζεται ένα σαφές ενιαίο θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών.
- Αποποινικοποίηση της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών: Η αποποινικοποίηση της χρήσης των ψυχοδραστικών ουσιών περιλαμβάνει το διαχωρισμό των ουσιών αυτών με κριτήριο την επικινδυνότητά τους, τη νομιμοποίηση της διάθεσης της κάνναβης με πολιτειακά εποπτευόμενους τρόπους και την παροχή μεθαδόνης και ηρωίνης σε όλους τους εξαρτημένους χρήστες με ελεγχόμενη ιατρική συνταγογραφία.